Η Στένωση του Νου στην Εκπαίδευση

Της Ράνιας Γάτου, ποιήτριας, δοκιμιογράφου, εικαστικού

Η σύγχρονη εκπαίδευση, όπως έχει διαμορφωθεί από τις απαιτήσεις του καταναλωτικού πολιτισμού και της οικονομίας της αγοράς, βιώνει μια σοβαρή κρίση. Αυτή η κρίση εκδηλώνεται μέσα από την απομάκρυνση του εκπαιδευτικού συστήματος από τις θεμελιώδεις αξίες της ανατροφής και της διαμόρφωσης συνειδήσεων. Οι νέοι, οι οποίοι είναι στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, συχνά υπερφορτώνονται με επιφανειακές γνώσεις και περιορισμένες δεξιότητες, χωρίς να αναπτύσσουν την κριτική σκέψη, την συναισθηματική νοημοσύνη και τις ανθρωπιστικές αξίες που είναι απαραίτητες για την ολόπλευρη ανάπτυξή τους.

Η εκπαίδευση, παλαιότερα, συνδύαζε την καλλιέργεια του ανθρώπινου νου με την προώθηση της κοινωνικής συνείδησης. Ο κύριος στόχος της ήταν να διευρύνει την αντίληψη των νέων, να τους ενθαρρύνει να σκέφτονται κριτικά και να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους σε βάθος. Ωστόσο, σήμερα, η εκπαίδευση έχει εκτραπεί σε μια κατεύθυνση που προσανατολίζεται κυρίως στην επιτυχία στην αγορά εργασίας και τον επαγγελματικό προσανατολισμό, παραμελώντας πολλά άλλες πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού.

Η εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης έχει αλλάξει τον προσανατολισμό της μάθησης, και η έννοια της ακαδημαϊκής αριστείας έχει μετατοπιστεί από την καλλιέργεια πνεύματος και συνείδησης, στην ικανότητα προσαρμογής και εξειδίκευσης σε στενά πεδία γνώσης. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι εκπαιδεύονται κυρίως για να γίνουν “εργαλεία” της αγοράς, χωρίς να αποκτούν τα απαραίτητα εφόδια για να κατανοήσουν βαθύτερα τα κοινωνικά και ηθικά προβλήματα που τους περιβάλλουν.

Η στενότητα του νου, που παρατηρείται στη σύγχρονη εκπαίδευση, συνδέεται ευθέως με τον προσανατολισμό της να προετοιμάσει τους νέους για επαγγελματική αποκατάσταση, ενώ αποτυγχάνει να τους επιτρέψει να αναπτύξουν μια διευρυμένη αντίληψη για τη ζωή. Ο στόχος της επιτυχίας μέσω βαθμών και τίτλων συχνά περιορίζει την ικανότητα των νέων να αμφισβητούν και να εμβαθύνουν σε σημαντικά φιλοσοφικά, πολιτικά και ηθικά ζητήματα. Η εκπαίδευση απομακρύνεται από το ρόλο της ως εργαλείου αμφισβήτησης της πραγματικότητας και μετατρέπεται σε εργαλείο επιβεβαίωσης της υπάρχουσας κατάστασης.

Η κρίση αυτή επηρεάζει επίσης την ανώτατη εκπαίδευση. Παρατηρούμε ότι οι φοιτητές, παρόλο που αποκτούν εξειδικευμένες γνώσεις, σπάνια αναπτύσσουν την ικανότητα να συνδέουν αυτές τις γνώσεις με διευρυμένα κοινωνικά και ηθικά ζητήματα. Αντί να γίνουν κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες, πολλοί νέοι οραματίζονται μια επιτυχία που αναγνωρίζεται μόνο από την αγορά εργασίας. Έτσι, εγκλωβίζονται στον αγώνα για επαγγελματική αποκατάσταση, αγνοώντας τις συνέπειες των επιλογών τους.

Η αναγνώριση αυτής της κρίσης απαιτεί μια νέα αντίληψη για την εκπαίδευση ως μια ενιαία διαδικασία που προάγει τη συνολική ανάπτυξη του ατόμου, περιλαμβάνοντας την καλλιέργεια των ανθρώπινων αξιών και την ικανότητα αναγνώρισης των προκλήσεων του κόσμου. Η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να αναγνωρίσει την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης και να ενθαρρύνει το ευρύτερο πνεύμα, ώστε οι νέοι να είναι σε θέση να αναζητούν λύσεις σε κοινωνικά ζητήματα με ανθρωπιστική προσέγγιση.

Η διαμόρφωση μιας συνείδησης που ξεπερνά τη στενή προοπτική της αγοράς και της οικονομίας είναι ουσιώδης για μια κοινωνία που επιδιώκει να καλλιεργήσει ηγεσίες και ενεργούς πολίτες. Η συνείδηση πρέπει να διαμορφώνεται συνεχώς μέσα από την αμφισβήτηση των αξιών μας και την αναζήτηση της δικαιοσύνης, της ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.

Η εκπαίδευση, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να περιορίζεται στην αποδοχή γνώσεων, αλλά πρέπει να εστιάζει στην ανάπτυξη της συνείδησης και της κριτικής σκέψης. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να διαμορφώσουμε νέες οπτικές και να εξαλείψουμε τη στενότητα του νου που διαπνέει τη σύγχρονη εκπαίδευση. Η κρίση της εκπαίδευσης είναι ένα διαρκές ζήτημα που απαιτεί αναθεώρηση όχι μόνο του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και της ίδιας της έννοιας της μόρφωσης.

Η εκπαίδευση μπορεί και πρέπει να θεωρείται ως η σπορά ενός σπόρου που θα ανθίσει σε ευθύνη και κοινωνική συνείδηση. Στην εποχή μας, η στενότητα του νου δεν είναι αναπόφευκτη, αλλά προκύπτει από το δισταγμό του συστήματος να αναγνωρίσει τις πραγματικές ανάγκες της ανθρωπότητας. Μόνο επιστρέφοντας στα θεμελιώδη στοιχεία της μόρφωσης – την καλλιέργεια των εσωτερικών μας πόρων και την αναζήτηση της αλήθειας – μπορούμε να ανοίξουμε νέες προοπτικές για έναν κόσμο όπου η εκπαίδευση θα πλουτίσει τη ζωή και το πνεύμα μας.

Η αλλαγή αυτή απαιτεί τη συμμετοχή και την αφοσίωση όλων μας. Κάθε νέος που προσφέρει βάθος σκέψης και αναζήτησης είναι θεμέλιος λίθος για την οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Το ζητούμενο δεν είναι η προετοιμασία για μια καλύτερη αγορά εργασίας, αλλά η διαμόρφωση πολιτών που ενσωματώνουν την ηθική και την ευθύνη στα έργα τους, προσφέροντας νέες προοπτικές στην κοινωνία. Μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε σε μια αναγέννηση του νου που θα ανοίξει νέους ορίζοντες και θα εμπλουτίσει το μέλλον με αξίες που οδηγούν πέρα από τους περιορισμούς του παρόντος.