Ανακαλύπτοντας την Ιστορία από το Νεστόριο στην Κόνιτσα
Δεύτερο μέρος
Στο πρώτο μέρος της διαδρομής από το Νεστόριο προς την Κόνιτσα, εξερευνήσαμε τα ιστορικά και φυσικά τοπία της οροσειράς της Ούντριας και του Γράμμου, μέχρι το Μουσείο της Εθνικής Συμφιλίωσης. Το δεύτερο μέρος ξεκινά από τη διασταύρωση του Μνημείου έως την Κόνιτσα.
Η διαδρομή μας διακόπτεται από τον χωμάτινο οδικό υποάξονα του Γράμμου, ο οποίος οδηγεί στις λίμνες Μουτσάλια, την Κάτω και Πάνω Αρένα, αλλά και στην Αετομηλίτσα. Η κορυφή της Επάνω Αρένας του Γράμμου, σε υψόμετρο 2154 μ., υπήρξε θύμα των βομβαρδισμών, με το μόνο κατάλοιπο της περιοχής να είναι το σήμα Ζ των ανταρτών, σχηματισμένο με πέτρες έξω από το καταφύγιο τους.
Από τη στροφή για την Αετομηλίτσα και τις Αρένες, διανύουμε 10,5 χιλιόμετρα έως τη διασταύρωση της Κοτύλης, έξω από τη Χρυσή. Αυτή η κυκλική διαδρομή περιλαμβάνει την Κυψέλη, την Παλιά Κοτύλη, το ύψωμα του Χάρου, τον Πύργο Κοτύλης, το Μνημείο της Εθνικής Συμφιλίωσης, το Πευκόφυτο και τη Χρυσή, περιοχές που φέρουν τη σφραγίδα του Εμφυλίου.
Από τη διασταύρωση της χαράδρας προς την Κυψέλη και την Παλιά Κοτύλη, ένα μοναδικό τοπίο που πολλοί παρομοιάζουν με τα υπόσκαφα της Καππαδοκίας, μας καλεί σε μια στενή δίοδο μήκους 14,5 χιλιομέτρων. Θα κατηφορίσουμε για άλλα 3,5 χιλιόμετρα μέχρι να βγούμε στον μεγάλο οδικό άξονα Επταχωρίου – Κόνιτσας.
Στη διαδρομή των 43,4 χιλιομέτρων που οδηγεί στην πλατεία της Κόνιτσας, κινούμαστε παράλληλα με τη ροή του Σαραντάπορου. Εδώ, το σκηνικό του Εμφυλίου αλλάζει ριζικά, καθώς οι κορυφές λόφων και βουνών, που κατείχε ο Δημοκρατικός Στρατός, καθιστούσαν την ασφαλή διέλευση των στρατιωτικών μονάδων του Κυβερνητικού Στρατού σχεδόν αδύνατη.
Η σημερινή εικόνα της γραφικής κοιλάδας του Σαραντάπορου δεν μαρτυρά τις τραγικές μάχες που διεξήχθησαν. Τα στοιχεία από τα αρχεία του Υπουργείου Άμυνας και την έρευνά του καθηγητή Ιστορίας Γεωργίου Μαργαρίτη, αποκαλύπτουν τις εντολές για τουφεκισμούς φαντάρων που αρνούνταν να προχωρήσουν στη διάσχιση του ποταμού.
Η σημερινή μας διάσχιση αντικατοπτρίζει μια γραφική διαδρομή, καθώς δεξιά και αριστερά διακρίνονται οι λόφοι και οι κορυφές των ταμπουριών του Δημοκρατικού Στρατού, κατειλημμένων από ισχυρά οπλισμένους αντάρτες. Αναλυτικά, από τη διασταύρωση του Επταχωρίου, η διαδρομή μας οδηγεί προς τη Μονή της Παναγίας Κλαδόρμης και τη Φούρκα. Στη Φούρκα, στο ύψωμα Ταμπούρι έδρασε διμοιρία ανταρτών, που υπερασπίστηκε σφοδρά την περιοχή.
Συνεχίζοντας τη διαδρομή στην κοιλάδα του Σαραντάπορου, φτάνουμε στη διασταύρωση αριστερά για τη Δροσοπηγή, που βρίσκεται σε υψόμετρο πέντε χιλιομέτρων από τη γέφυρα του Σαραντάπορου. Στο χωριό Κεφαλοχώρι, ένα χιλιόμετρο δίπλα από τη Θεοτόκο, έχουν εγκατασταθεί τα εκθέματα του Μουσείου του ΚΚΕ, διακόπτοντας τη μνήμη του Δημοκρατικού Στρατού.
Στην πορεία μας, συναντάμε την Λαγκάδα, όπου διεξήχθησαν κρίσιμες μάχες, και την Πυρσόγιαννη, υψηλά πάνω από τον Σαραντάπορο. Εδώ, στην κορυφογραμμή του Γράμμου, κρύβεται η ιστορία φρίκης και μαρτυρίου, με περισσότερους από δέκα χιλιάδες μαχητές να έχουν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτών των συγκρούσεων.
Ο τελευταίος σταθμός μας στο οδοιπορικό μνήμης είναι η Στράτσιανη, που αποτέλεσε σημείο φονικότατων μαχών. Μετά από μια διαδρομή δέκα οκτώ χιλιομέτρων, φτάνουμε στην πλατεία της Κόνιτσας, περνώντας από τον μαρτυρικό Κλέφτη. Εδώ, το Δεύτερο Σώμα Στρατού ανέλαβε δράση για να σταματήσει τις αμείλικτες επιθέσεις του κυβερνητικού στρατού.
Η άμυνα της Κόνιτσας, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της από τις δυνάμεις του ΔΣΕ, διατηρήθηκε με σφοδρότητα, αν και οι στρατηγικές αποφάσεις των πολιτικών καθοδηγητών του ΔΣΕ άφησαν αποτύπωμα στην έκβαση των γεγονότων του Εμφυλίου.